Dat de Texelaars altijd open hebben gestaan voor invloeden van buitenaf, is aan het Texels dialect goed te merken. Zo zijn verschillende woorden uit het Fries en het Noord-Hollands opgenomen in de Texelse woordenlijst. Maar uiteraard zijn er onder de woorden, waar er minstens 14.000 van zijn, ook uitlatingen die hun oorsprong wél op het eiland vinden. Een ander belangrijk deel van de taal zijn de gezegden, de sèègies.
Basiskennis
Basisklanken van het Texels zijn onder meer ‘sk’, ‘ss’, ‘èè’ en ‘òò’. ‘Sk’ vervangt in de regel ‘sch’: school wordt ‘skool’ en boodschappen wordt ‘boetskippe’. ‘Ss’ is een bekende: Texels wordt Tessels, deksel wordt ‘dessel’. Schaap spreekt met in het dialect uit als ‘skèèp’, rook als ‘ròòk’. De vervoeging van sommige werkwoorden is een ander belangrijk kenmerk van het Tessels. Zo worden de werkwoorden staan en doen in de eerste persoon enkelvoud niet verbogen, maar zegt men “ik doen” en “ik staan”. En dat is slechts het topje van de ijsberg. Wanneer men dieper op de taal ingaat, krijgt het dialect soms een komische klank. Zo is er de drievoudige ontkenning “gienien het nooit niks deen” (niemand heeft nooit niks gedaan).
Sèègies
In de Texelse gezegden, de zogenaamde sèègies, vindt men veel invloeden van beroepen die van oudsher al beoefend werden, zoals de visserij en de veehouderij. Zo zegt men over iemand die in een ongelukkige houding ligt: “Je leit d’r bee os een ferwenteld skèèp”, en tegen iemand die zijn vrouw heeft bezwangerd: “Heije ’t hooi òn de ròòk?”
Vergetelheid
Tot in de jaren ’50 was het Texels op het eiland de meestgesproken taal. Sindsdien is het aantal eilandbewoners dat het dialect meester is, sterk afgenomen. Momenteel wordt het met name nog gesproken op het platteland, onder de ras-echte Texelaars, of in de buitendorpen. Ondanks dat het dialect nauwelijks meer wordt gesproken, is er weer groeiende belangstelling voor het Tessels. Men wil het culturele erfgoed niet in de vergetelheid laten raken. Mede daarom schreef de actieve Texelaar – en inmiddels lid in de Orde van Oranje Naussau – Gelein Jansen twee boeken over het dialect. Zijn meest recente boek stamt uit 2006 en heet ‘Tessels Woordenboek: Tessels – Nederlands’. Eerder, in 1993, kwam ‘Tessels Woordenboek – met sèègies’ uit.
